"Bliskość" Kantemira Bałagowa od 9 marca w kinach!

Bliskość

Rosja 2017, 118'

reżyseria: Kantemir Bałagow
obsada: Daria Żowner, Olga Dragunowa, Artiom Cypin, Wieniamin Kac, Nazir Żukow 
nagrody: MFF w Cannes 2017 - Nagroda FIPRESCI; Sochi Open Russian Film Festival 2017 - najlepszy debiut, Nagroda Gildii Rosyjskich Studentów Szkół Filmowych i Krytyków Filmowych; MFF w Hajfie 2017 - specjalne wyróżnienie; Lisbon & Estoril Film Festival 2017 - najlepszy film, najlepsza aktorka (Olga Dragunowa); Montréal Festival of New Cinema 2017 - najlepsza aktorka (Daria Żowner), 22. Forum Kina Europejskiego ORLEN Cinergia 2017 - Nagroda Główna (Konkurs Europejski), Festival Premiers Plans d'Angers 2018 - Nagroda Główna Jury, najlepsza aktorka (Daria Żowner) 

dystrybutor: Stowarzyszenie Nowe Horyzonty

Bliskość w uznanym za objawienie canneńskim debiucie Kantemira Bałagowa (Nagroda FIPRESCI w konkursie Un Certain Regard) ma w sobie wiele z zaduchu. I nic dziwnego, znajdujemy się w końcu we wrzącym kotle północnego Kaukazu u schyłku lat dziewięćdziesiątych, gdzie warunkiem przetrwania jest lojalność wobec "plemienia": rodziny i etnicznej wspólnoty. Bałagow patrzy na rodzinny Nalczyk oczami młodej Żydówki, uwikłanej w sieć znienawidzonych zależności, w imię których dziewczyna ma poświęcić się, by ocalić brata. Ilana (rozsadzająca ciasne kadry swoją niesamowitą energią Daria Żowner) próbuje wymknąć się ograniczeniom, szuka wolności, boksuje się z rzeczywistością, podczas gdy Bałagow zamyka wokół niej świat jak ring. Elektryzujący, miejscami brutalny, momentami kontrowersyjny debiut 27-latka jest zwiastunem nowego, wyjątkowego filmowego talentu.

Uzasadnienie werdyktu jury festiwalu Cinergia:

Jury pragnie podkreślić, że filmy prezentowane w Konkursie Europejskich Debiutów i Filmów Drugich 22. Forum Kina Europejskiego Orlen Cinergia stanowiły fascynujący przegląd tego, co dzieje się w sercach i oczach młodego pokolenia filmowców. Wyrażamy nadzieję, że autorzy pokazanych w Łodzi filmów staną się rozpoznawalnymi i znanymi w całej Europie ze swoich kolejnych produkcji. Jury jednogłośnie przyznało Nagrodę Główną rosyjskiemu filmowi Bliskość według scenariusza Kantemira Bałagowa i Antona Jarusza w reżyserii Kantemira Bałagowa. Bliskość  to opowieść o godności. Prosta w formie a pełna pasji, dotykająca kwestii nurtujących współczesną Europę jak wierność korzeniom i otwartość na innych. Bohaterzy Bliskości - wprost z antycznej tragedii - są nam bliscy, a ich postawa wobec okrucieństwa i losu przypomina nam o najbardziej humanitarnych wartościach jakie znamy ze sztuki filmowej.

Jury w składzie: Radosław Piwowarski - przewodniczący, Jowita Budnik, Radosław Ochnio, Mira Haviarova

 

Idea

Porwania tego rodzaju były dość powszechne na tym terenie w latach 90. Potem problem zniknął. Bałagow znał go jedynie ze słyszenia. Jednocześnie zaczął się interesować tym, co pozostało po żydowskiej diasporze w Nalczyku. Wyobraził sobie uczucia, które mogły towarzyszyć rodzinie w takiej sytuacji - do jakich poświęceń byliby zdolni jej członkowie i krewni, by ratować porwanego syna, kompletnie nieprzygotowani, by stawić jej czoła, czy byliby spolegliwi, czy buntowaliby się wobec rzeczywistości. Ów moralny klincz stał się istotą scenariusza, napisanego wspólnie z Antonem Jaruszem, desantem z St. Petersburga, który co prawda nie znał lokalnych zależności, ale wiele z już napisanego tekstu poprawił i pomógł umieścić główną ideę w dramaturgicznej strukturze. Bałagowa interesowała możliwość zakwestionowania szczególnie żywego, podstawowego dla kaukaskiej społeczności aksjomatu, mówiącego o tym, że poświęcenie dla ukochanej osoby jest nieodzowne. To był punkt wyjścia. Jak powtarza sam reżyser - inspiracją dla sposobu opowiedzenia tej opartej na faktach historii były filmy braci Dardenne i Mouchette Bressona.

Aktorzy

Kantemir Bałagow od początku był przekonany, że role żydowskich bohaterów powinni zagrać żydowscy aktorzy, kabardyjskich - prawdziwi Kabardyjczycy, to była kwestia wiarygodności. Daria Żowner (Darya Zhovner, urodzona w 1992 roku w St. Petersburgu) właśnie skończyła studia aktorskie pod kuratelą Wiktora Ryżakowa w Moskiewskiej Szkole Teatralnej. Rola Ilany w Bliskości była jej debiutem w pełnometrażowym filmie, docenionym przez Stowarzyszenie Rosyjskich Krytyków Filmowych, otrzymała też za nią nagrodę na festiwalu w Montrealu. Jej rodziców (Olga Dragunowa, Artiom Cypin) zagrali aktorzy teatralni z St. Petersburga, brata (Wieniamin Kac) - naturszczyk, kucharz, który wcześniej pojawił się w filmie Aleksieja Germana jr., Zalima, kabardyjskiego chłopaka Ilany (Nazir Żukow) - profesjonalny aktor po studiach w moskiewskim Instytucie Teatralnym Szukszyna. Młody reżyser ceni improwizację na planie (inaczej aktorzy są znudzeni), nie eksploatuje ich zbyt wieloma próbami, zdarza się, że na bieżąco poprawia zapisane w scenariuszu dialogi.

Zdjęcia

Z powodów budżetowych zdjęcia do filmu były realizowane głównie w St. Petersburgu (wrzesień - październik 2016), w szczególności wnętrza. Na początku listopada 2016 Bałagow z niewielką ekipą wybrał się do Nalczyka po potrzebne ujęcia miejskich przestrzeni, zajęło mu to zaledwie cztery dni. Montował film wieczorami na planie filmowym, by móc na bieżąco weryfikować ujęcia. Ekipa składała się z bardzo młodych ludzi, z wyjątkiem doświadczonej kostiumolożki, pracującej wcześniej z Aleksandrem Sokurowem, wszyscy byli debiutantami.

Kasety wideo

Użyte w filmie nagrania wideo z egzekucjami są autentyczne, pochodzą z 1998 roku z wioski w Dagestanie. "Wpadły w nasze ręce, gdy byliśmy dwunastolatkami, może trzynastolatkami, oglądaliśmy je razem z przyjaciółmi, dokładnie to pamiętam, bo to była moja pierwsza konfrontacja ze śmiercią, wtedy po raz pierwszy zobaczyłem czyjąś powolną śmierć - mówił Bałagow. Patrzyliśmy jak zaklęci, nie czując nienawiści do Rosjan, nie znajdując w tym żadnej przyjemności, nie mogliśmy oderwać od nich oczu... Reakcje filmowych postaci są wzorowane na naszym zachowaniu z tamtych lat."

Żydzi i Kabardyjczycy

Żydzi i Kabardyjczycy w Nalczyku są sobie równie bliscy, jak i obcy. Społeczność kabardyjska jest bardziej patriarchalna, żydowska - matriarchalna. Żydzi są dynamiczni i przedsiębiorczy, Kabardyjczycy - spokojniejsi, bardziej melancholijni. Z kolei Kabardyjczycy nie różnią się zbytnio od innych kaukaskich narodów, Czeczenów czy Inguszów. Łączy ich troska o honor i wzajemny szacunek - nawet jeżeli w dzisiejszych czasach obie te wartości należą do rzadkich. Ale silne więzi rodzinne i przywiązanie do tradycji są wspólne dla wszystkich zamieszkujących Kaukaz nacji. W obszarze Kabardo-Bałkarii żyło zawsze wielu Żydów, podczas II wojny światowej i niemieckiej okupacji byli ukrywani przez Kabardyjczyków. Nauczyli się języka, po wojnie zostali na Kaukazie, tworząc żydowską diasporę z prawdziwego zdarzenia i dzielnicę żydowską z synagogą, która przetrwała do dziś. Podczas pieriestrojki wielu wyemigrowało do Nowego Jorku i Izraela, część przeniosła się do Moskwy. Trzeba pamiętać, że w latach 90. XX wieku, w okresie II wojny czeczeńskiej Kabardo-Bałkaria była bardzo niebezpiecznym miejscem, nawet jeżeli nie dochodziło tu do walk i ataków terrorystycznych za wyjątkiem momentu, w którym terroryści próbowali przejąć kontrolę nad miastem - 13 października 2005 roku. Dziś sytuacja ekonomiczna w Nalczyku nie wygląda dobrze - to biedne miasto, wszyscy chcieliby z niego wyjechać, szukając szczęścia w Moskwie czy St. Petersburgu. Nie mogąc liczyć na władze republiki, które nie robią nic w kierunku zmiany jakości życia w regionie, każdy musi walczyć o przetrwanie na własną rękę.

Kabardo-Bałkaria

Kabardyjczycy, mieszkańcy Północnego Kaukazu mówiący w języku kabardyjskim (niesłowiańskim), znajdują się pod rosyjską dominacją od 1825 roku. W 1936 roku wraz z tureckojęzycznymi Bałkarami założyli autonomiczną Kabardo-Bałkarię, znajdującą się w obrębie ZSRR. W zimie 1942 - 1943 obszar ten był okupowany przez nazistów. Republika zajmuje 13 000 km kw., na zachodzie granicząc z Karaczajo-Czerkiesją, na północy z Krajem Stawropolskim, na wschodzie z OsetiąPółnocną - należącymi do Północnokaukaskiego Okręgu Federalnego, jednego z ośmiu okręgów federalnych Rosji - oraz z Gruzją na południu. Kabardo-Bałkaria liczy ok. 800 000 mieszkańców (z czego 57% to Kabardyjczycy, 23% Bałkarzy, 13% Rosjanie), jej stolicą jest Nalczyk (240 000 mieszkańców), w jej obrębie znajduje się najwyższa europejska góra Elbrus (5642 m n.p.m.).

Kantemir Bałagow (Kantemir Balagov)

Urodzony w 1991 roku rosyjski reżyser i scenarzysta, pochodzący z Nalczyku w Kabardo-Bałkarii. Wychowanek Aleksandra Sokurowa, absolwent kursów, które twórca Cielca prowadził na państwowym uniwersytecie w Nalczyku. Fundacja Sokurowa jest wiodącym producentemBliskości.

Bałagow niespecjalnie interesował się kinem, studiował ekonomię na Uniwersytecie Stawropolskim i korespondencyjnie prawo. Ale zrozumiał, że to nie dla niego i zaczął szukać innej życiowej drogi. Dostał od ojca aparat fotograficzny, więc zaczął robić zdjęcia, potem kręcił seriale z Nalczyka, które umieszczał w internecie. Po roku usłyszał od przyjaciela, że powinien spotkać się z Aleksandrem Sokurowem, który od trzech lat prowadził w Nalczyku kursy filmowe. Tak też się stało, dołączył do studentów.

Nadrabiał stracony czas, oglądając klasyków francuskiej Nowej Fali, Rosjan z okresu odwilży (1957 - 1964), filmy wojenne. Wcześniej nie miał takiej możliwości - multipleks w prowincjonalnym Nalczyku oferował jedynie mainstream. Szybko zakochał się we wczesnym Godardzie, nie gardząc Komediantami Marcela Carné, Pięściami w kieszeni Marco Bellocchio, czy Mouchette Roberta Bressona. Wtedy odkrył też kino radzieckie - Mam 20 lat Marlena Chucyjewa, Lecą żurawie Michaiła Kałatozowa i in.

Kończąc studia w 2013 roku zrealizował 40-minutowy film Mołodoj jeszczo i 38-minutowy dokument Andriusza (o młodym mężczyźnie we wczesnym stadium schizofrenii) oraz w 2015 - krótki metraż Pierwyj ja, który był pokazywany na festiwalu w Cannes (Short Film Corner). Bliskość została premierowo pokazana na MFF w Cannes 2017 w sekcji Un Certain Regard, zdobywając Nagrodę FIPRESCI.

Filmografia:

2013 Mołodoj jeszczo (śr.m.)

2013 Andriusza (dok., śr.m.)

2015 Pierwyj ja (kr.m.)

2017 Bliskość / Tesnota / Closeness

---